Flamenco, is dat nu de muziek van Spanje?

Spanje is een zeer divers land met regio’s die zeer verschillen en allemaal een eigen identiteit en cultuur hebben. Denk maar aan de strijd die de Catalanen voeren om (meer) onafhankelijkheid. De altijd beladen classico tussen FC Barcelona en Real Madrid. Het speelt bij alle regio’s. Voor mij opvallend: een Bask verhuist niet naar Galicië, hij emigreert. Dus klopt ook de gedachte dat de flamenco Spanje muzikaal representeert absoluut niet. Ook daarin is Spanje veel diverser en dus interessanter. Om daar een beetje zicht op te krijgen is het goed om te weten dat het zuidelijke gedeelte van Spanje ooit gedomineerd werd door de Moren, Arabieren en dat er daar ook grote Joodse gemeenschappen waren. Je vindt dat allemaal terug in steden als Sevilla, Cordoba, Toledo enzovoort. Flamenco komt dus uit deze hoek. Tot het noordelijke deel van Spanje zijn deze volken echter niet doorgedrongen. Daar vind je de invloeden van de Kelten die vanuit o.a. Ierland via Bretagne in Noord Spanje terecht zijn gekomen. Overal vind je hier Keltische nederzettingen. De muziek is dus sterk verwant aan die van Ierland, Schotland, Bretagne… Keltisch dus, compleet met doedelzakken, fluiten en trommels. En, net als in zoveel landen, zie je hier na het einde van de dictatuur een opleving van de belangstelling voor de eigen culturele identiteit en dus muziek.

Het zuiden: flamenco en Arabische invloeden.

Flamenco is dus de muziek van het zuiden, Andalusie met name. Deze muziek en dans kennen we hier wel. Er is zelfs een alom geroemde opleiding voor flamencogitaar aan Codarts, het conservatorium in Rotterdam. De fameuze Paco Peña staat hier aan het hoofd. We hebben een eigen Flamenco Festival. We kennen de Nederlandse Eric Vaarzon Morel, gitarist Tino van der Sman maakt zelfs naam in Spanje.

Een heel mooi beeld van de beleving van flamenco krijg je in de film ‘La Chana’. Hij was hier vrij recent nog op TV en is te huur, o.a. op YouTube. Een optreden van danseres ‘La Chana’.

Grote namen zijn hier o.a. Paco de Lucia, Paco Peña, Manitas de Plata, Tomatito. De wat zachtere stijl wordt vertegenwoordigd door Vicente Amigo. Hier zie je ook een opening naar andere instrumenten. Uit het meest zuidelijke puntje van Spanje, Tarifa, komt de groep Almadabra, hun 'Cebolla, pan y atún' smaakt naar meer.

Tot zover... We trekken vanuit het zuidelijke Andalusia (een beetje kris-kras) langzaam naar het noorden.En we zien niet alleen het landschap, maar ook de muziek en dans veranderen. Niet meer zo stampend op de grond, maar juist verend er af.

De eilanden.

We steken hier even over naar de Spaanse eilanden. Want ook hier is er natuurlijk muziek en dans. De Balearen en, wat verder weg, de Canarische eilanden. Van die laatste een favoriet album: 'Ayres' van Marivi Cabo, met o.a. het mooie wiegeliedje 'Aroro' (hier een live uitvoering). 

Valencia.

De Muixeranga is de verzamelnaam voor de uitvoering van oude straatdansen en menselijke piramides of castells, afkomstig uit het oude koninkrijk van Valencia, die nog steeds worden bewaard in de stad Algemesí, 30 km ten zuidwesten van Valencia, en bepaalde andere Valenciaanse steden. De feestdag  van 'Our Lady of Health', patroonheilige van Algemesi valt op 8 september en herrinnert aan de legendarische ontdekking in 1247 van een beeld van Maria en kind. Muixeranga, hier ook nog in een mooie podiumuitviering. Het solo instrument is een dulzaina.

In Valencia heb je de zangstijl Cant d’Estil, hier een voorbeeld van deze staccato zangstijl. 

De groep L’Ham de Foc, uit Valencia vermengde deze zangstijl met invloeden vanuit het hele Middelandse Zee gebied. Deze groep rond zangeres Mara Aranda en instrumentalist Efren Lopez was ooit beste folkgroep van Europa en trad ook een paar keer in Nederland op. Mara (Sephardische muziek) en Efren (Mediterrane fusion) gingen later hun eigen weg.

Catalonië, Barcelona.

De eigen identiteit is heel belangrijk voor de Catalanen, getuige ook hun strijd voor (meer) onafhankelijkheid. Hier heb je de Cobles Catalanes, waarin de blaasinstrumenten de boventoon voeren. En wie weleens in Barcelona was, die heeft het vast wel eens gezien: de sardana, de dans van de mensen daar.

Estremadura. 

De Estremadura langs de grens met Portugal is een uitgestrekt landschap, perfect voor het fokken van stieren, o.a. voor de stierengevechten. De groep Acetre houdt zich almeer dan 40 jaar bezig met het verzamelen en uitvoeren van de traditionele muziek. Ze geven er ook wel een eigentijdse draai aan.

Bij deze Alborada duiken bij Alcetre op het eind traditionele gemaskerde figuren op. Acetre: El Paso del Zajori

Tamborileros. Trommel en fluit, traditionele muziek uit de Estremadura; kom je zo ook aan de andere kant van de grens tegen in Portugal. Denk even aan de rondreizende troubadours uit de Middeleeuwen...

Salamanca.

Door een zomers snikheet landschap van graanvelden kom je uit in de stad Salamanca, een oude stad met een oude universiteit. Ook hier vind je de traditionele muziekgroepen van studenten: de tuna's. Je ook een beetje in de kijker spelen bij de jonge dames? 'Mayalde' is de belangrijkste professionele muziekgroep.

Valladolid.

Valladolid is een stad en gemeente in het noordwesten van Spanje. Het is de hoofdstad van de autonome regio Castilië en León en ook van de provincie Valladolid. Joaquin Díaz y Candeal-Rabeladas met een oude opname van een bekend lied uit deze regio. Je vindt dit en andere tradionele songs uit de streek op de (zeldzame) CD van de groep Candeal: 'La Pintoresca de Candeal’. Amancio Prada (1919, Dehesas, León) is de bekendste stem uit deze regio, een troubadour.

Baskenland (Euskadi).

Aan de Spaanse noordkust, grenzend aan Frankrijk, waar ook een grote Baskische gemeenschap woont. Een eigen taal met eigen tekens ook en een sterke eigen identiteit en hang naar zelfstandigheid. Een mooie provincie met prachtige berglandschappen, schitterende kusten, fraaie steden en ook veel minder mooie steden (mijnbouw, staalindustrie). Het mondaine San Sebastian, de badplaats van wie geld had, is de wereldhoofstad van de tapas. Lekkerder dan hier vind je ze niet. Noord Spanje is sowieso de bakermat van de Spaanse haute cuisine.  

De accordeon is hier populair en de absolute grootmeester hierop is Kepa Junkera, muzikant, componist en producer. Samenwerkend met vele grotheden in de muziek. In het Baskische ‘Trkitixa’ herken je wellicht iets van het Nederlandse woord ‘trekzak’... Kepa Junquera & Sorgiñak.

Het meest typische Baskische muziekinstrument is echter toch wel de 'Txalaparta'. Een serie gestemde dikke balken (ijzeren staven of buizen ook wel), bespeeld met stokken. Het duo 'Ttukunak' (tweelingzusjes), hier in een improvisatie op 3 verschiilende soorten txalaparta) is fenomenaal. We zagen de jaren terug op de grote wereldmuziekbeurs Womex in Sevilla. 

De 'Alboka' is een Baskisch blaasinstrument gemaakt van een hoorn. Ibon Koteron, filosoof en muzikant, is de propagandist van dit traditionele blaasinstrument de ‘alboka’. We ontmoetten hem ooit bij een concert in Dublin (Ierland). Dit ‘Airea’ werd geschreven door Kepa Junkera. Maar de 'alboka' en andere traditionele instrumenten hoor je natuurlijk ook als er wordt gedanst... Zoals hier de 'Fandangoa' met de 'Oinkari-Ari Du'.

Een vrij recente ontdekking uit het Baskische wil ik hier ook graag noemen. De groep 'Kalakan', schitterende vocalen en sterke instrumentatie. Een groep om verder te ontdekken.   

Kalakan: HOMBARERIMBOM en (A capella) Jota & Lo hadi.

Cantabrië en Asturië

Deze relatief dunbevolkte gebieden aan de Spaanse noordkust hebben prachtige stranden en daarachter een schitterend berggebied, met o.a. de Picos de Europa. De doedelzak of ‘gaita’ zoals ze hier heten is het dominante instrument, met daarnaast tamboerijn, castagnetten. De muziek laat duidelijk de Keltische invloeden horen. De tradionele drachten in het noorden kenmerken zich veelal door zwart fluweel tegenover felle kleuren. Elke streek is echter toch weer anders.

Hevia is de belangrijke ‘gaiteiro’ uit Asturië en wereldwijd bekend. Dynamische muziek. Llan de Cubel en Tejedor zijn bekende groepen uit deze regio. 

Asturië, een kijkje. Folklore feest met muziek en dans in Asturië

Galicië

Galicië, de noordwestelijke punt van Spanje, het gebied boven Portugal is de meest Keltische streek in Spanje. Overal vind je nog nederzettingen terug. Een arme streek met een lange historie van emigratie; ook in Nederland kwamen de meeste gastarbeiders uit Galicië. Er zijn bijvoorbeeld grote gemeenschappen in Rotterdam en in Brussel, maar in Spaanssprekende landen als Argentinië en Cuba leven er miljoenen. Zo wonen er meer Galiciërs in het buitenland dan in Galicië zelf. Toch voelen zij zich nauw verbonden met ‘het vaderland’ en in heel veel landen vind je een (of meerdere) ‘Centro Galego’ waar mensen samenkomen en de eigen cultuur onderhouden. Galicië biedt een boeiende mix van fraaie landschappen, met oerbossen en rivierkloven, kleine plaatsjes, grote oude steden en langs de kust grote inhammen, steile rotskusten zoals de ‘beruchte ‘Costa da Morte’. In het mooie en sfeervolle Santiago de Compostela (een van mijn favoriete steden) bereik je het hoogtepunt van de ‘Camino de Santiago’, de populaire bedevaart route. Daar vier je feest en trekt dan nog even door naar Finisterra (einde van de wereld), het meest westelijke puntje van Europa en het eigenlijke einde van de tocht. De keuken van Galicië is befaamd om zijn seafood: kreeften, schelpen, coquilles, ‘pulpo’ (octopus), inktvis en de bijzondere ‘percebed’ (eendenmossel), die met gevaar voor eigen leven van de rotsen wordt geoogst. De ‘pimentas de Padron’, kleine zoute groene pepers, zijn ook niet te versmaden. Glas ‘Albariño’ (witte wijn) erbij… hmmm genieten.

Je gaat dus niet naar Noord Spanje voor een luie zonvakantie. Er is teveel te zien en te beleven en – het ligt aan de Atlantische Oceaan en Golf van Biskaje – het regent er ook nog wel eens. Erg? Nee hoor. Ontdek Galicië.

De muziekscene in Galicië is een zeer levendige. Ook hier zie je in de jaren zeventig een opbloeiende belangstelling voor de eigen identiteit en cultuur, vaak vanuit de universiteiten. Ook hier. De groep Milladoiro (1978) speelde hierin een belangrijke pioniersrol en blies de Keltische muziek uit Galicie nieuw leven in. Al decennialang spelen de Galicische topgroepen en artiesten mee in de wereldtop van de Keltische muziek, met de tobgroepen uit Ierland als The Chieftains en The Dubliners. Sterker nog, het grootste Keltische muziekfestival ter wereld is dat van Ortiguieira met zo’n 200.000 bezoekers. 

Milladoiro maakte sindsdien meer dan 20 albums (mijn favoriet ‘Auga de Maio’) en behoort tot de wereldtop in de Keltische muziek. Wij haalden groep zelf voor het eerst naar Nederland in 2001. Milladoiro live op Ortigueira

De andere absolute topgroep van Galicië is Luar na Lubre (1986) uit La Coruña. Deze groep maakte intussen 18 albums (net nieuw: Vieiras en Vieiros, historias de peregrinos’) uit, maakte een bioscoopfilm ‘Un bosque de musica’ (uit deze film een track over de ramp met de olietanker 'Prestige': 'Memoria da noite' en 'Achegate Maruxa') en een orkestrale suite ‘Torre de Breoghan’ met symfonieorkest en animatiefilm. De groep speelde o.a. samen met Mike Oldfield (Tubular Bells) en die coverde ook hun ‘O son do Ar’. Ook Luar na Lubre introduceerden wij hier en haalden ze diverse malen terug naar Nederland; het is onze favoriete band. Een van onze favoriete songs is 'O meu pais', een mooi duet met 2 v.m. zangeressen van de groep Rosa Cedron en Sara Vidal.

De derde internationaal bekende naam is Carlos Nuñez, fluitist en gaiteiro. Hij speelt regelmatig met de grote Ierse bands ook. Een van zijn bekendste songs: Mar Adentro

Andere bekende gaita spelers zijn Xosé Budiño, Suzanne Seivanne, Cristina Pato.

Zangeres Uxia geldt als de stem van Galicië. 

Traditionele instrumenten.

De doedelzak, of ‘gaita’ speelt een hoofdrol in de muziek uit Noord Spanje en ook Galicië. Elk zichzelf respecterende plaats heeft wel een school of banda de gaitas. 

De 'zanfona' (draailier) is eveneens een oud traditioneel instrument dat teruggaat naar de Middeleeuwen. Een historische opname van de oude grootmeester Faustino Santalices (1927-1949): 'Romance de Dom Gaiferos'. Germán Díaz  is de eigentijdse grootmeester op dit instrument. 

De tamboerijn is een belangrijk instrument, het wordt vaak gebruik door vrouwengroepen de ‘pandareitas’ in combinatie met zang. Bekende groepen zijn Leilia, Faltriquera, Anubia. Uit Brussel komt Ialma.

De harp komt hier, net als in de Keltische muziek uit andere landen en streken, veel voor. Hier is Sete Saias te beluisteren.

De diatonische accordeon wordt, zoals we al gezien hebben, veel gebruikt en we komen ook de nodige idiofone instrumenten tegen, schelpen, sikkels en wat je zoal bij de hand hebt.

Tot slot.

We zijn aan het einde van een lange reis door Spanje, een land met zoveel verschillende regio's, eigen culturen en muziek. We hebben wat extra aandacht besteed aan het begin in Andalusië en het eind in Galicië. Het maximale contrast. We eindigen bij het meest westelijke puntje van Europa, Finesterre (het einde van de wereld). Ik hoop dat je het een interessante, leerzame en inspirerende muzikale rondreis hebt gevonden die stimuleert om zelf verder op ontdekking te gaan. Veel plezier daarbij!

Paul Kentie
2020 © 

Terug naar boven